Naar een vitale visie voor school
Met een centrale rol voor de schoolleider
Het is soms schrikken als je oog valt op een personeelsadvertentie van een onderwijsorganisatie: “Gevraagd voor basisschool ’t Haasje….een schoolleider met visie op onderwijs” Het is ook schrikken wanneer verzocht zou worden aan schoolleiders zonder visieop onderwijs om vooral te reageren, maar het past een schoolleider primair een visie op leidinggeven te ontwikkelen en daaraan verbonden een besef van de betekenis van een visie op onderwijs voor een school en de eigen rol in de ontwikkeling en uitrol daarvan. Scholen hebben geen baat bij een schoolleider die zijn persoonlijke visie op onderwijs komt implementeren om na een paar jaar te vertrekken, de school verweesd achterlatend, in afwachting van een volgende schoolleider met visie…
Innovatieve scholen in ons land delen een kenmerk: ze hebben een vitale visie op onderwijs. Een gedeeld beeld van de toekomst van het onderwijs in de school, met de kracht werkelijkheid te worden. Schoolleiders spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van zo’n visie en samen met hun intern begeleiders een ondersteunende rol bij de vertaling van de visie naar praktisch handelen.
Alle scholen hebben een visie op de ontwikkeling van hun onderwijs (waar gaan we naartoe?), vaak neergelegd in het schoolplan. De onderwijsinspectie is juist hier in het kader van het nieuwe toezicht in geïnteresseerd. Het is immers een fundament voor schoolontwikkeling: weten waar je naartoe werkt!
Het merendeel van die visies heeft evenwel nauwelijks doorwerking in de schoolpraktijk, ze zijn niet vitaal, leven niet in de school. Soms omdat ze te algemeen gesteld zijn of slechts een beschrijving van de vigerende praktijk vormen. “Bij ons staat het kind centraal” of varianten daarop is de meest verbreide en de minst renderende “visie” (de slogan verdient eigenlijk de titel visie niet, maar wordt in veel scholen wel zo benoemd). Loop door zo’n school die dit claimt en zie de praktijk: als op vele scholen staat gewoon de leerstof en de leerkracht centraal in het onderwijsproces.
Een visie op onderwijs is vitaal wanneer ze in de praktijk, in het handelen van de leraar, de leerlingen en alle anderen in de school herkenbaar is. De visie is dan de motor en de magneet voor het handelen in de school, geeft daar richting aan. Wat dan helpt is een gevoel van eigenaarschap ten aanzien van de schoolvisie bij het schoolteam (en ouders, leerlingen etc.): het is hun visie, samen ontwikkeld, breed gedragen, met kracht uitgedragen. Samengevat: het team is de moeder van de visie.
Van een visie alleen kan de schoorsteen niet roken, een visie alleen helpt de school niet vooruit. Schoolontwikkeling krijgt vorm in een gouden driehoek* van visie, leren en (professionele) ruimte.
De beste schoolleiders in ons land werken met een mix van die drie elementen, waarbij ze wat betreft visie niet zozeer hun eigen beeld van de toekomst van de school implementeren, maar zorgdragen voor de ontwikkeling, het onderhoud en de vertaling van de door het team gedragen visie. Samengevat: de schoolleider is vooral de hoeder van de visie.
*Zie: L. F. Greven (2015) De negen principes van de excellente schoolleider. Dordrecht, Instondo en L.F. Greven (2017) De toekomst van de intern begeleider. Dordrecht, Instondo.