De beste schoolleiders blijken een negental principes systematisch toe te passen in hun school. In twee dagen worden die Negen Principes van de Excellente Schoolleider verkend. De bijeenkomsten hebben het karakter van een masterclass: de deelnemers brengen ook hun eigen expertise in, met de intentie om die vanuit de interactie door te ontwikkelen. Om die reden zijn de groepen klein: 8 tot 12 deelnemers.
Masterclass dag 1: Introductie in de Negen Principes van de excellente schoolleider:
- passie voor onderwijs
- wind zaaien en… er staan als het stormt
- positieve grondhouding
- vitale, gedeelde visie
- werken aan een topteam
- ruimte geven
- visie vertalen in handelen
- stimuleren van professioneel gedrag
- er zijn…
Masterclass dag 2: stappen naar excellentie
- verdieping van de gouden driehoek: visie, topteam, ruimte
- bespreking praktijkanalyses
- analyse van het eigen schoolleiderschap in relatie tot de negen principes
Tussen de masterclasses ligt een interval om praktijkanalyses uit te voeren.
Doelgroep: schoolleiders met een zekere ervaring en bij voorkeur een afgeronde schoolleidersopleiding. HBO+ niveau.
Doelstelling: de schoolleiders verwerven kennis van de wijze waarop de beste schoolleiders in Nederland invulling geven aan hun leiderschap (middels negen principes) en kunnen afwegen hoe ze die principes in de school kunnen toepassen.
Literatuur:
- Luc F. Greven (2015), De negen principes van de excellente schoolleider. Dordrecht: Instondo uitgeverij.
- Luc F. Greven (2021), Een vitale visie voor school. Dordrecht: Instondo uitgeverij.
Optioneel:
- Hattie, J. en G. Yates (2015). Leren zichtbaar maken met de kennis over hoe wij leren. Rotterdam: Bazalt.
- Fullan, M. (2016). Vrijheid in verandering. Helmond: Uitgeverij OMJS.
SBU-uren: totaal 40 uur (2 x 8 uur masterclass, 16 uur literatuur, 8 uur praktijkanalyses)
Op aanvraag voor groepen schoolleiders (minimaal 8, maximaal 12). kosten op basis van offerte. Contact
Docent: drs. Luc F. Greven, voormalig schoolleider, hogeschool hoofddocent masteropleidingen (schoolleider, interne begeleiding), lid faculteitsdirectie HU, directeur van het Seminarium voor Orthopedagogiek, voorzitter en lid Raden van Toezicht in het onderwijs etc. Recente publicaties: De Negen Principes van de excellente schoolleider (2015)en De Toekomst van de Intern begeleider (2017), Kantelende scholen (2019) en Een vitale visie voor school (2021), De 10 principes van de intern begeleider (2022) allen verschenen bij Uitgeverij Instondo.
Referenties: evaluaties op 5-puntsschaal van deelnemers aan module over de Excellente Schoolleider op de Erasmus Universiteit i.s.m. Dyade Academie
Toelichting en verantwoording
Het programma is primair gebaseerd op actueel onderzoek naar de wijze van werken van excellente schoolleiders in Nederland. Onderzoekers, inspectie, beleidsmakers en leraren zijn het erover eens: de schoolleider is de sleutel voor een goede school. Zoals de leraar in de klas de beslissende factor voor goed onderwijs is, is de schoolleider dat op het niveau van de school. De Inspectie van het Onderwijs (2014) zegt daarover: “ (…) onderzoek toont aan dat de kwaliteit van de schoolleiders samenhangt met de kwaliteit van de lessen: hoe beter de schoolleider, hoe beter de lessen”. Imants (2010) geeft aan dat tot bijna de helft van het verschil in prestaties tussen leerlingen dat voortkomt uit de school, samenhangt met het leiderschap: “Wanneer de schoolleider de juiste competenties inzet in de school, kan dit leiden tot een winst van 10 percentielpunten op testresultaten”. Marzano (2009) concludeert na een meta-analyse: “Globaal gesproken geeft onze meta-analyse aan dat schoolleiders een enorme invloed hebben op de prestaties van de leerlingen op hun school”.
De vraag die daarbij logisch opkomt is hoe het handelen van de schoolleider op goede Nederlandse basisscholen er dan uitziet? Wat typeert het, zijn er patronen herkenbaar? Het blijkt te gaan om een negental principes (De Negen Principes van de excellente schoolleider (Greven, 2015):
1. Passie voor onderwijs
De passie van de schoolleider is niet meetbaar, maar onmiddellijk herkenbaar en het werkt door in de school. Passie gaat terug op een fundamentele motivatie of diepgelegen waarde. Het geeft sturing aan het gedrag. De excellente schoolleider laat zich niet alleen leiden door bestuurlijke beleidsnota’s, verwachtingen van de ouders en eisen van de inspectie, maar ook door zijn passie. Dat maakt het verschil op een school.
2. Wind zaaien…en er staan als het stormt
Er zijn scholen die voortkabbelen, niemand is ontevreden: de ouders niet, het bestuur niet, de inspectie niet. Er zijn ook scholen die sprankelen, die voortdurend experimenteren en elke dag beter willen worden. De excellente schoolleider daagt uit tot permanente beweging en onderzoek. Hij houdt het spannend in school, zaait voortdurend wind om weer een stap verder te komen en…loopt dan niet weg voor de verantwoordelijkheid als een experiment eens misloopt.
3. Positieve grondhouding
De scholen van excellente schoolleiders blijven niet van problemen verschoond. Ze hebben echter niet de neiging om in de problemen te blijven hangen of ze te dramatiseren. Ze staan positief in het leven en het werk, ze zien altijd kansen en oplossingen. Ze doen aan “opdenken”, zoals een van de schoolleider het beschreef. Die positieve grondhouding werkt door in de school en wekt een collectief gevoel van optimisme in de school, wat wel wordt verbonden met hogere prestaties (Bass en Riggio, 2006).
4. Vitale, gedeelde visie
Elke school heeft een visie beschreven in het schoolplan. “Bij ons staat het kind centraal.” of “Wij ontwikkelen alle talenten van de kinderen.” zijn het meest verbreid. Ze hebben te vaak geen effect op het onderwijs in school, zijn min of meer dode letters. De excellente schoolleider formuleert met het team en andere betrokkenen bij de school een expliciete visie, die een vitale rol speelt bij de keuzes in de school en bij het dagelijkse handelen. Samen met “werken aan een topteam” en “ruimte geven” vormt de vitale visie de motor voor het veranderproces van de school. De schoolleider vult met deze “gouden driehoek” de verandering niet in, maar faciliteert het. De gouden driehoek stimuleert duurzame/blijvende verandering.
5. Werken aan een topteam
Leraren vervullen een betrekkelijk solitaire functie. Het werken in een klas, jaar op jaar, brengt een zeker professioneel isolement met zich mee. Er is geen directe dagelijkse feedback op het handelen van een collega. Fullan (2007) ziet dit als risico voor de kwaliteit van het onderwijs en roept op tot “deprivatiseren van de praktijk”. Excellente schoolleiders zijn gericht op het versterken van de professionele relaties in het team en op het leren van het schoolteam als geheel. Ze werken aan een topteam i.c. een krachtige leergemeenschap en ze weten dat topteams hard trainen, elke dag. Daar zoeken ze vormen voor.
6. Ruimte geven
De excellente schoolleiders geven veel handelingsruimte aan de teamleden om hun eigen werk en werkomgeving in te richten: het eigenaarschap voor de inrichting en ontwikkeling van het onderwijs ligt primair bij de professionals. Er ligt vertrouwen aan ten grondslag. Dat is geen vrijbrief. Het vertrouwen is gefundeerd op het vigeren van een vitale visie in de school en ook op de bereidheid van de teamleden zich in samenwerking door te ontwikkelen en actief verantwoording af te leggen. In schema: vitale visie → gefundeerd vertrouwen → professionele ruimte. Ruimte geven is het antwoord van de excellente schoolleider op weerstand tegen verandering.
7. Visie in dagelijks handelen vertalen
“Actie zonder visie is tijdverspilling, visie zonder actie dagdromen, visie met actie verandert de wereld.”, zei Mandela eens. Het vat de inzet van dit principe van de excellente schoolleider goed samen: visie vertalen in concreet gedrag en het handelen in de school op de visie richten. De brug tussen visie en actie leggen ze:
- Door het voorbeeld te geven, laten zien wat je belangrijk vindt.
- Met het stimuleren van de discussie en dialoog in het team over goed onderwijs in hun school.
- Middels gezamenlijke training en co-creatie.
8. Stimuleren van professioneel gedrag
Sommige scholen kenmerken zich door een familiecultuur. Er is veel gezelligheid en zorg voor elkaar alsook gezoek naar consensus. ‘Gezellig samen achterblijven’ ligt dan om de hoek. De excellente schoolleider werkt aan een professionele cultuur en stimuleert professioneel gedrag van de teamleden: ze maken de bijdrage van de teamleden aan het realiseren van de visie en de waarden van de school expliciet, maken afspraken met het team over “hoe wij het doen”, zorgen voor een open communicatie over gedrag etc.
9. Er zijn…
De excellente schoolleider wil er echt zijn om de ontmoeting met de teamleden, leerlingen en ouders aan te gaan. Ze zijn er, op de belangrijke momenten en op de belangrijke plekken. Dus ook in de klas, de plek waar de school zich bewijst. Ze zijn er als voorbeeld, om te bemoedigen bij experimenten, om systematisch te waarderen, als hoeder van de koers, als schild tegen druk van buiten.
Literatuur uit verantwoording:
Bass, B. en M. Riggio (2006). Transformational leadership. Second edition. New Jersey, Lawrence Earlbaum Associates.
Fullan, M. (2007). The new meaning of educational change. New York, Teachers College Press.
Greven, L.F. (2015). De negen principes van de excellente schoolleider. Dordrecht, Instondo.
Imants, J. (2010). Beter leren door leiderschap. Hengelo, Expertis/Hogeschool Edith Stein
Inspectie van het Onderwijs (2014). De kwaliteit van schoolleiders in het primair onderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet onderwijs. Utrecht, Inspectie van het Onderwijs.
Marzano, R. e.a. (2009). Wat werkt: leiderschap op school. Vlissingen, Bazalt.